Arkadaşlık, kapatılma ve yazının özgürlüğü

Yıllar önce Aslı Erdoğan için bir dosya yapılmış ve ben oraya ‘Kırmızı Pelerinli Kent’teki anlatı sorunlarını kıyasıya eleştiren bir yazı yazmıştım. Sonra, tutuklanmasının ardından Fil dergisi Aslı Erdoğan için özel bir sayı yaptı ve ben de oraya “Edebi Marjinal, Toplumsal Müdahil” diye bir yazı yazdım. İlki olumsuz, ikincisi olumlu o iki yazı daha ‘mesafeli’ bir yerden, belki de bir ‘edebiyat eleştirmeni’ gözünden yazılmıştı. Burada ‘Aslı’nın Arkadaşı’ olarak yazdığım bu yazı ise daha şahsi bir yazı olacak.

Arkadaşlık ve ‘Tuhaflık’

Önce ‘arkadaşlık’ ya da ‘dostluk’ denilen şeye dair Ulus Baker’in söylediği şu şahane şeyle başlayalım: “Kendisiyle dostluk kuracağınız her şeyde şöyle bir ‘başka dünyadan’lık, bir tür beceriksizlik hali, bir tür tuhaflık olmazsa asla dostluk kurulamaz.” Aslı Erdoğan’ın bu dünyadaki hali ve edebiyattaki hali böyle bir ‘başka dünyadanlık,’ bir tuhaflık taşıdığı için kendimi onun ‘arkadaşı’ gibi hissedebiliyorum. Aynı masada saatlerce oturabilir, aynı sokaklarda yürüyüp benzer dertlerden yakınabiliriz. Ya da aynı eylemde var olma hakkı tanınmayan birilerinin ve dolaşımda olma hakkı tanınmayan kavramların (benlik, ötelik, özgürlük, göçebelik vs.) ‘var olma hakkını’ savunabiliriz. Ya da bu ülkede ve dünyanın çeşitli yerlerinde cümle kurma hakkı, varlığını söze dökme hakkı elinden alınmış insanlar için benzer cümleler kurabiliriz. Bu nedenle ben Aslı Erdoğan’ın arkadaşıyım: çeşitli siyasi ya da kültürel aygıtların ele geçirmeye, kapatmaya çalıştığı, resmi ideoloji ve müfredat dışı bir hayatı, bir tuhaflığı, başkalığı savunduğu için.

Taş Bina’ya Kapatılmak ve Anlatmanın Gücü

Kapatılmaktan nefret edip, toplumsal ve kültürel yapıları kıran daimi göçebe karakterleri anlatan Aslı Erdoğan’ın şimdi ‘dört duvar’ arasına hapsedilmesi çok ironik ve acı bir durum. Yazdıklarında Foucault’ya sürekli göz kırpan ve kapatma aygıtlarına alenen karşı çıkan Aslı Erdoğan kendini şimdi bir ‘taş bina’nın içinde buldu. ‘Taş Bina’ adlı kısa metnini ben yekpare toplumsal ve siyasi yapıların, bir baskı aygıtının alegorisi olarak okuyorum. O metinde yazar taş binayla değil, taşların arasından sızan fısıltılarla ilgilendiğini söylüyordu. Taşların arasından, o çimentodan bile sızabilecek başka türlü hikayeler var. Aslı Erdoğan’ın da ve ondan sonra aynı gerekçeyle —Özgür Gündem’e yazmak— tutuklanan Necmiye Alpay’ın da o taş binanın sıkıntısını fena halde hissetmenin yanı sıra, aradan sızacak başka türlü fısıltıları duyabileceklerini ve bunları birer hikayeye, yazıya ya da romana çevirebileceklerini düşünmek insana iyi geliyor. Bundan birkaç ay önce ‘Felaket ve Edebiyat’ bir söyleşi yapmıştık. Orada, bütün bu toplumsal felaketlerin edebiyata nasıl yansıyacağını konuşurken şöyle ‘iç açıcı’ bir sonuç çıktı: dünyada hiçbir darbeciyi, işkenceciyi, diktatörü vesaire anlatan kayda değer tek bir roman, hikaye ya da film yoktur. Sanki burada ‘ilahi’ bir adalet var gibi: insan özgürlüğüne karşı davrananlar kendi zulüm tarihlerini edebiyatta ve sanatta anlatma hakkına sahip değiller. Yapabilecekleri en iyi şey, masaya zorla oturtulan ‘tarihçilere’ resmi ve yanlı bir tarih yazdırmaktır ki o tarih de çok geçmeden çürütülür.

Sevgi Sosyal Misali

Burada, tarih de bir darbenin yıl dönümü olduğu için, örnek olarak bir darbe hikayesini anmak isterim. Sevgi Sosyal 12 Mart’ı anlattığı ‘Yıldırım Bölge Kadınlar Koğuşu’nda bütün o feci darbe koşulları karşısında, ‘Yıldırım Bölge’de tutulan yazar, çizer, düşünür ve eylemcilerin nasıl hayatta kalabildiğini, benlik duyguları ve benlik haklarını nasıl canlı tuttuklarını ve de bütün o generallerle, gardiyanlarla, kötülük memurlarıyla nasıl alay edebildiklerini müthiş bir ironiyle anlatıyor. Yani, darbe zulmünü yaşayanlar, kendilerine o zulmü yaşatanları ‘anlatma’ ve ‘teşhir etme’ gücüne sahipler. Büyük ve haysiyetli bir özgürlük bu. Hiçbir polis devleti taraftarının sahip olmadığı bir özgürlük. Yani, sevgili Aslı Erdoğan ve Necmiye Alpay, içiniz rahat olsun: hayatınızı vakfettiğiniz edebiyat, sizden, yani bizden yana.